رفلاکس معده یا بیماری رفلاکس معده-مری (GERD) یک مشکل شایع گوارشی است که زمانی رخ می‌دهد که محتویات معده به مری بازمی‌گردد. این بیماری می‌تواند باعث ناراحتی‌هایی مانند سوزش سر دل، درد قفسه سینه، و مشکلات بلع شود.
رفلاکس معده ممکن است در هر سنی رخ دهد و در صورت عدم درمان، به مشکلات جدی‌تری منجر شود. در این مقاله از مجله سایت بیمارستان فوق تخصصی تندیس تهران به‌طور کامل به علل، علائم، روش‌های تشخیص و درمان این بیماری می‌پردازیم و به برخی از پیامدهای بالقوه آن نیز اشاره می‌کنیم.
علت رفلاکس معده چیست؟
رفلاکس معده به دلیل ضعیف یا ناکارآمد بودن اسفنکتر تحتانی مری (LES) رخ می‌دهد. این عضله به‌طور طبیعی وظیفه دارد که بعد از عبور غذا از مری به معده، بسته شود تا از بازگشت محتویات اسیدی معده به مری جلوگیری کند. وقتی این عضله ضعیف یا بیش‌ازحد شل شود، اسید معده به مری بازمی‌گردد و باعث تحریک و التهاب می‌شود.
عوامل متعددی می‌توانند باعث ضعف یا شل‌شدن اسفنکتر مری شوند:
- چاقی: اضافه‌وزن فشار بر معده را افزایش می‌دهد و این فشار اضافی می‌تواند باعث شود محتویات معده به مری بازگردند.
- بارداری: هورمون‌های بارداری و فشاری که جنین در حال رشد بر معده وارد می‌کند، ممکن است باعث افزایش رفلاکس معده در زنان باردار شود.
- غذاها و نوشیدنی‌ها: مصرف برخی از غذاها و نوشیدنی‌ها مثل شکلات، کافئین، نعناع، غذاهای چرب و تند، نوشیدنی‌های الکلی و گازدار، و مرکبات می‌تواند باعث کاهش قدرت اسفنکتر مری و افزایش رفلاکس شود.
- سیگار کشیدن: سیگار کشیدن به طور مستقیم باعث شل‌شدن عضله LES شده و خظر رفلاکس را بیشتر می کند.
- برخی داروها: داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)، مسکن‌ها و بعضی از داروهای آسم و فشار خون می‌توانند باعث تضعیف LES شوند.
- استرس و اضطراب: استرس مزمن می‌تواند تولید اسید معده را افزایش دهد و به رفلاکس کمک کند.
علائم رفلاکس معده چیست؟
رفلاکس معده معمولاً با علائم ناخوشایند و بعضاً ناراحت‌کننده‌ای همراه است که می‌توانند به صورت دوره‌ای یا مزمن ظاهر شوند. شایع‌ترین علائم رفلاکس معده عبارتند از:
- سوزش سر دل (Heartburn): این علامت شایع، نوعی احساس سوزش است که از معده به سمت قفسه سینه و گلو حرکت می‌کند و معمولاً پس از خوردن غذا یا دراز کشیدن بدتر می‌شود.
- بازگشت اسید یا محتویات معده به دهان: بسیاری از افراد مبتلا به رفلاکس معده حس تلخی یا ترشی در دهان را تجربه می‌کنند که به دلیل بازگشت اسید معده به مری و دهان است.
- درد قفسه سینه: این درد می‌تواند مشابه دردهای قلبی باشد و در برخی موارد با مشکلات قلبی اشتباه گرفته شود.
- مشکلات بلع (دیسفاژی): بازگشت مکرر اسید به مری می‌تواند باعث التهاب و تنگ شدن مری شود که منجر به مشکلات بلع می‌شود.
- سرفه مزمن: تحریک مزمن مری به دلیل اسید می‌تواند منجر به سرفه‌های مکرر و تحریک‌آمیز شود.
- التهاب گلو و گرفتگی صدا: رفلاکس اسید به گلو ممکن است باعث التهاب در گلو و تارهای صوتی شود و گرفتگی صدا را به همراه داشته باشد.
- تهوع و استفراغ: در موارد شدیدتر، رفلاکس معده ممکن است باعث حالت تهوع و گاهی استفراغ شود.
در صورتی که علایمی شبیه به رفلاکس معده دارید و در این زمینه نیاز به مشورت با پزشک متخصص دارید می توانید در قسمت بیمارستان مجازی در سایت بیمارستان تخصصی تندیس تهران وارد شده و درخواست مشاوره آنلاین یا حضوری دهید.
تشخیص رفلاکس معده چگونه است؟
تشخیص رفلاکس معده معمولاً بر اساس علائم بیمار انجام می‌شود، اما در مواردی که علائم شدید، مزمن یا غیرقابل‌تشخیص باشد، پزشک ممکن است از روش‌های زیر برای تأیید تشخیص استفاده کند:
- آندوسکوپی: این روش شامل استفاده از یک لوله نازک مجهز به دوربین برای بررسی مستقیم مری و معده است. پزشک با این روش می‌تواند آسیب‌های احتمالی به مخاط مری، التهاب یا زخم‌ها را بررسی کند.
- آزمایش pH سنج مری: در این روش یک سنسور کوچک در مری قرار داده می‌شود که میزان اسید در مری را به‌مدت 24 ساعت ثبت می‌کند. این روش برای اندازه‌گیری میزان و زمان وقوع رفلاکس بسیار دقیق است.
- مانومتری مری: این آزمایش برای بررسی عملکرد عضلات مری و میزان هماهنگی آن‌ها در هنگام بلع استفاده می‌شود. در مواردی که بیمار مشکلات بلع دارد، مانومتری کمک می‌کند تا عملکرد عضلات مری بررسی شود.
- عکس‌برداری با اشعه ایکس: در برخی موارد، پزشک ممکن است عکس‌برداری از سیستم گوارشی را تجویز کند تا هرگونه تغییرات ساختاری در مری و معده بررسی شود.
بیشتر بخوانید: سنگ صفرا چیست و چگونه درمان می شود؟
آیا رفلاکس معده با تغییر سبک زندگی قابل‌درمان است؟
بله، تغییرات سبک زندگی می‌تواند به میزان قابل‌توجهی به کاهش و کنترل علائم رفلاکس معده کمک کند. این تغییرات معمولاً شامل موارد زیر می‌شوند:
- کاهش وزن: چاقی یکی از عوامل اصلی رفلاکس معده است و کاهش وزن می‌تواند فشار روی معده را کاهش دهد و علائم رفلاکس را بهبود بخشد.
- پرهیز از غذاهای محرک: غذاهای چرب، تند، شکلات، قهوه و نوشیدنی‌های گازدار می‌توانند علائم رفلاکس را تشدید کنند. بهتر است از این غذاها پرهیز کنید.
- پرهیز از خوردن غذا قبل از خواب: خوردن غذا حداقل دو تا سه ساعت قبل از خواب می‌تواند به کاهش علائم رفلاکس کمک کند.
- بالا بردن سر تخت هنگام خواب: استفاده از بالش‌های بلندتر یا تنظیم تخت به گونه‌ای که سر بالاتر از بدن باشد، از بازگشت اسید به مری جلوگیری می‌کند.
- پرهیز از سیگار کشیدن و مصرف الکل: سیگار و الکل هر دو می‌توانند رفلاکس را بدتر کنند، بنابراین قطع مصرف آن‌ها می‌تواند مفید باشد.
نوشیدنی‌ها و خوراکی‌های دارای کافئین یا دارای اسید مثل کاکائو، قهوه، چای، نوشابه‌های گازدار و مرکبات (پرتقال، لیموترش و …) باعث تشدید این بیماری می‌شود. همچنین مصرف الکل، کشیدن سیگار، مصرف مواد مخدر، دراز کشیدن بعد از غذا، مصرف حجم زیادی از مایعات همراه با غذا و مصرف غذاهای چرب، برگشت اسید را تشدید می‌کند.
بیماران همچنین باید از مصرف غذاهای تند و سبزیجاتی مثل پیاز، سیر و نعناع اجتناب کنند. بالا بردن ارتفاع بالاتنه بدن نسبت به پایین‌تنه هنگام دراز کشیدن و خواب می‌تواند از برگشت اسید معده به مری جلوگیری کند. همچنین نبایستی کمربند و لباس تنگ پوشید. (ویکی پدیا)
روش های درمانی با دارو
داروهای مختلفی برای درمان و کنترل علائم رفلاکس معده وجود دارند. این داروها معمولاً به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- آنتی‌اسیدها: این داروها به طور مستقیم اسید معده را خنثی می‌کنند و تسکین فوری از سوزش سر دل فراهم می‌کنند. اما این داروها اثر کوتاه‌مدت دارند و برای درمان‌های طولانی‌مدت مناسب نیستند.
- مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPI): داروهایی مانند امپرازول که تولید اسید معده را کاهش می‌دهند. این داروها می‌توانند برای استفاده طولانی‌مدت مناسب باشند و به التیام زخم‌ها و التهاب‌های مری کمک کنند.
- مسدودکننده‌های گیرنده H2: داروهایی مثل رانیتیدین که ترشح اسید را کاهش می‌دهند و معمولاً برای درمان‌های کوتاه‌مدت توصیه می‌شوند.
آیا رفلاکس معده با جراحی درمان می‌شود؟
جراحی به عنوان یک گزینه نهایی برای درمان رفلاکس معده زمانی در نظر گرفته می‌شود که تغییرات سبک زندگی و داروها نتوانند علائم را کنترل کنند. یکی از روش‌های جراحی شایع برای رفلاکس معده فوندپلیکاسیون (Fundoplication) است. در این روش، قسمت فوقانی معده به دور اسفنکتر مری پیچیده می‌شود تا از بازگشت اسید به مری جلوگیری شود.
این جراحی می‌تواند بسیار مؤثر باشد، به‌ویژه برای افرادی که به داروها پاسخ نمی‌دهند یا دچار عوارض شدیدی از رفلاکس معده هستند.
ارتباط تنگاتنگ با تنگی نفس
بله، رفلاکس معده می‌تواند منجر به تنگی نفس شود. هنگامی که محتویات اسیدی معده به مری بازمی‌گردد، ممکن است به مجاری تنفسی راه یابد و موجب التهاب و تحریک آن‌ها شود. این وضعیت می‌تواند باعث بروز علائم شبیه به آسم شود، مانند خس‌خس سینه، سرفه، و تنگی نفس. برخی افراد مبتلا به رفلاکس معده نیز به تشدید آسم یا بدتر شدن آن دچار می‌شوند. ارتباط بین رفلاکس و مشکلات تنفسی به این دلیل است که رفلاکس ممکن است باعث تحریک عصب واگ یا حتی ورود ذرات ریز محتویات معده به ریه‌ها شود که این امر واکنش‌های تنفسی ایجاد می‌کند.
افرادی که به‌طور همزمان از رفلاکس و تنگی نفس رنج می‌برند، باید با پزشک خود مشورت کنند تا برنامه درمانی مناسب برای هر دو مشکل طراحی شود.
بیشتر بخوانید: تب دنگی چیست؟
رفلاکس معده در بارداری
رفلاکس معده در دوران بارداری یک مشکل شایع است که بسیاری از زنان آن را تجربه می‌کنند. این حالت معمولاً به دلیل تغییرات هورمونی و فشار فیزیکی که بر دستگاه گوارش وارد می‌شود، رخ می‌دهد.
هورمون پروژسترون، که در دوران بارداری افزایش می‌یابد، باعث شل شدن عضلات بدن، از جمله عضله‌ی دریچه‌ای که بین مری و معده قرار دارد (اسفنکتر تحتانی مری) می‌شود. این شل‌شدن عضله می‌تواند به بازگشت محتویات معده به مری منجر شود.
از سوی دیگر، با پیشرفت بارداری و رشد جنین، فشار فیزیکی که رحم بر معده وارد می‌کند نیز افزایش می‌یابد و این وضعیت باعث می‌شود اسید معده راحت‌تر به مری بازگردد. در نتیجه، بسیاری از زنان باردار به سوزش سر دل و رفلاکس معده دچار می‌شوند.
راه های کنترل در زمان بارداری
برای کنترل رفلاکس معده در دوران بارداری، تغییرات ساده در سبک زندگی می‌تواند مؤثر باشد. برخی از این اقدامات عبارتند از:
- خوردن وعده‌های غذایی کوچک‌تر و مکرر به‌جای وعده‌های بزرگ
- اجتناب از خوردن غذاهای چرب و تند
- خوابیدن با سر بالا یا استفاده از چند بالش
- اجتناب از دراز کشیدن بلافاصله پس از غذا
در موارد شدیدتر، ممکن است پزشک داروهایی را برای کاهش اسید معده تجویز کند که برای دوران بارداری بی‌خطر باشند.
رفلاکس معده در نوزادان
رفلاکس معده در نوزادان نیز یک مشکل رایج است، به‌ویژه در ماه‌های اول زندگی. این وضعیت به دلیل عدم تکامل کامل سیستم گوارشی نوزادان و شل بودن اسفنکتر تحتانی مری رخ می‌دهد که باعث بازگشت شیر یا محتویات معده به مری و حتی دهان می‌شود.
نوزادان معمولاً پس از شیر خوردن دچار بالا آوردن یا قی می‌شوند، که این پدیده به‌عنوان رفلاکس نوزادی شناخته می‌شود.
در بیشتر موارد، رفلاکس نوزادی بی‌خطر است و با رشد نوزاد و تکامل سیستم گوارشی خودبه‌خود بهبود می‌یابد. معمولاً تا پایان سال اول زندگی، این مشکل کاهش می‌یابد. با این حال، در برخی موارد رفلاکس می‌تواند شدیدتر باشد و علائمی مانند:
- کاهش وزن
- مشکلات تنفسی
- گریه بیش‌ازحد
- ناراحتی و بی‌قراری پس از غذا خوردن
راه های کنترل رفلاکس در نوزادان
- نگه داشتن نوزاد در وضعیت قائم پس از غذا دادن
- تغذیه با مقدار کمتر اما دفعات بیشتر
- استفاده از شیرخشک‌های مخصوص برای نوزادان مبتلا به رفلاکس (در صورت تجویز پزشک)
اگر رفلاکس نوزاد شدید باشد، ممکن است پزشک درمان‌های دارویی را نیز تجویز کند. در موارد نادر، نیاز به مداخلات پزشکی بیشتری مانند جراحی ممکن است مطرح شود، به‌ویژه اگر رفلاکس به مشکلاتی مانند رشد ضعیف یا مشکلات تنفسی منجر شود.
رفلاکس معده و تپش قلب
رفلاکس معده می‌تواند به‌طور غیرمستقیم تپش قلب را تحت تأثیر قرار دهد. وقتی اسید معده به مری بازمی‌گردد، می‌تواند به قفسه سینه فشار وارد کرده و باعث ایجاد درد قفسه سینه شود. این درد ممکن است به‌عنوان درد قلبی اشتباه گرفته شود، زیرا هر دو در ناحیه قفسه سینه قرار دارند و خیلی به هم شبیه هستند. همچنین فشار و التهاب ناشی از رفلاکس می‌تواند به تحریک اعصاب و در نتیجه افزایش ضربان قلب منجر شود.
با این حال، تپش قلب ناشی از رفلاکس معده معمولاً خطرناک نیست. با درمان رفلاکس و کنترل علائم آن، معمولاً این احساس تپش قلب نیز کاهش می‌یابد.
آیا رفلاکس معده می‌تواند باعث کاهش وزن شود؟
به‌طور معمول، رفلاکس معده به‌تنهایی باعث کاهش وزن نمی‌شود. اما اگر علائم رفلاکس بسیار شدید باشد و باعث بی‌اشتهایی، تهوع یا استفراغ مکرر شود، ممکن است کاهش وزن در نتیجه کاهش مصرف غذا رخ دهد. افرادی که به دلیل رفلاکس کمتر غذا می خورند یا به طور مکرر استفراغ می‌کنند، به مرور زمان لاغر می شوند.
برای جلوگیری از کاهش وزن ناشی از رفلاکس، بیماران باید به پزشک خود مراجعه کنند و با دریافت راهنمایی‌های تغذیه‌ای و درمان مناسب، از تشدید علائم و عوارض جانبی مانند کاهش وزن جلوگیری کنند.
عدم درمان و احتمال ابتلا به سرطان
در صورت عدم درمان و کنترل طولانی‌مدت رفلاکس معده، اسید معده می‌تواند به‌طور مداوم مری را تحریک کرده و منجر به آسیب به مخاط مری شود. این وضعیت ممکن است باعث ایجاد مری بارت (Barrett’s Esophagus) شود که یک تغییر پیش‌سرطانی در سلول‌های پوششی مری است. مری بارت به‌عنوان یک عامل خطر برای ایجاد سرطان مری شناخته می‌شود.
با این حال، همه افرادی که به مری بارت مبتلا هستند، به سرطان مری دچار نمی‌شوند. اما برای جلوگیری از خطرات احتمالی، تشخیص و درمان به‌موقع رفلاکس بسیار مهم است. افرادی که به رفلاکس مزمن و طولانی‌مدت دچار هستند، باید تحت نظر پزشک قرار گیرند و در صورت لزوم، آزمایش‌های دوره‌ای مانند آندوسکوپی را انجام دهند.
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره سکته قلبی
سخن پایانی
رفلاکس معده یک مشکل شایع و قابل‌کنترل است که در صورت نادیده‌گرفتن و عدم درمان، می‌تواند به مشکلات جدی‌تری منجر شود. تشخیص به‌موقع و درمان مناسب می‌تواند به کاهش علائم و پیشگیری از عوارض کمک کند.
علاوه بر درمان دارویی، تغییرات در سبک زندگی و رژیم غذایی نیز نقش بسیار مؤثری در کنترل و بهبود این وضعیت دارند. اگر شما یا یکی از عزیزانتان به علائم رفلاکس معده دچار هستید، مشاوره با پزشک و پیگیری درمانی مناسب برای جلوگیری از عوارض طولانی‌مدت بسیار حیاتی است.
دیدگاهتان را بنویسید