بررسی اجمالی
کم خونی مشکلی است که در آن گلبول های قرمز سالم یا هموگلوبین کافی برای حمل اکسیژن به بافت های بدن وجود ندارد. هموگلوبین پروتئینی است که در گلبول های قرمز یافت می شود و اکسیژن را از ریه ها به سایر اندام های بدن می رساند. ابتلا به کم خونی می تواند باعث خستگی، ضعف و تنگی نفس شود.
انواع مختلفی از کم خونی وجود دارد. هر کدام علت خاص خود را دارند. کم خونی می تواند کوتاه مدت یا بلند مدت باشد ومی تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. کم خونی می تواند علامت هشدار دهنده بیماری جدی باشد.
درمان کم خونی ممکن است شامل مصرف مکمل ها یا انجام اقدامات پزشکی باشد. خوردن یک رژیم غذایی سالم ممکن است از برخی اشکال کم خونی جلوگیری کند.
علائم
علائم کم خونی به علت و شدت کم خونی بستگی دارد. کم خونی می تواند آنقدر خفیف باشد که در ابتدا هیچ علامتی ایجاد نکند. اما علائم معمولا با تشدید کم خونی ظاهر شده و تشدید پیدا می کند.
اگر بیماری دیگری باعث کم خونی شود،علائم بیماری می تواند علائم کم خونی را پنهان کند. سپس یک آزمایش برای وضعیت دیگری ممکن است کم خونی را پیدا کند. انواع خاصی از کم خونی علائمی دارند که به علت آن اشاره می کنند.
علائم احتمالی کم خونی عبارتند از:
خستگی
ضعف
تنگی نفس
پوست رنگ پریده یا زرد، که ممکن است در پوست سفید بیشتر از پوست سیاه یا قهوه ای آشکار باشد
ضربان قلب نامنظم
سرگیجه یا سبکی سر
درد قفسه سینه
دست و پاهای سرد
سردرد
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد:
اگر خسته یا تنگی نفس هستید و دلیل آن را نمی دانید، با پزشک خود قرار ملاقات بگذارید.
سطوح پایین پروتئین در گلبول های قرمز که حامل اکسیژن هستند، به نام هموگلوبین، علامت اصلی کم خونی است. برخی افراد هنگام اهدای خون متوجه می شوند که هموگلوبین پایینی دارند. اگر به شما گفته شد که به دلیل هموگلوبین پایین نمی توانید اهدا کنید، یک وقت پزشکی بگیرید.
علل
کم خونی زمانی رخ می دهد که خون به اندازه کافی هموگلوبین یا گلبول قرمز نداشته باشد.
این می تواند اتفاق بیفتد اگر:
بدن به اندازه کافی هموگلوبین یا گلبول قرمز نمی سازد.
خونریزی باعث از بین رفتن گلبول های قرمز و هموگلوبین سریعتر از جایگزینی آنها می شود.
بدن گلبول های قرمز و هموگلوبین موجود در آنها را از بین می برد.
کاری که گلبول های قرمز انجام می دهند:
بدن سه نوع سلول خونی می سازد. گلبول های سفید با عفونت مبارزه می کنند، پلاکت ها به لخته شدن خون کمک می کنند و گلبول های قرمز خون اکسیژن را در سراسر بدن حمل می کنند.
گلبول های قرمز یک پروتئین غنی از آهن دارند که به خون رنگ قرمز می دهد که هموگلوبین نام دارد. هموگلوبین به گلبول های قرمز اجازه می دهد تا اکسیژن را از ریه ها به تمام قسمت های بدن منتقل کنند. و به گلبول‌های قرمز اجازه می‌دهد تا دی اکسید کربن را از سایر قسمت‌های بدن به ریه‌ها منتقل کنند تا به بیرون از بدن خارج شود.
ماده اسفنجی درون بسیاری از استخوان های بزرگ به نام مغز استخوان، گلبول های قرمز و هموگلوبین را می سازد. برای ساختن آنها، بدن به آهن، ویتامین B-12، فولات و سایر مواد مغذی موجود در غذاها نیاز دارد.
علل کم خونی
انواع مختلف کم خونی علل مختلفی دارند. آنها عبارتند از:
نارسایی کمبود آهن. آهن بسیار کم در بدن باعث این شایع ترین نوع کم خونی می شود. مغز استخوان برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد. بدون آهن کافی، بدن نمی تواند هموگلوبین کافی برای گلبول قرمز تولید کند.
در صورت عدم مصرف مکمل های آهن، افراد باردار ممکن است به این نوع کم خونی مبتلا شوند. از دست دادن خون نیز می تواند باعث آن شود. از دست دادن خون ممکن است ناشی از خونریزی شدید قاعدگی، زخم، سرطان یا استفاده منظم از برخی مسکن ها، به ویژه آسپرین باشد.
کم خونی ناشی از کمبود ویتامین. علاوه بر آهن، بدن به فولات و ویتامین B-12 برای ساخت گلبول های قرمز سالم کافی نیاز دارد. رژیم غذایی که به اندازه کافی از این مواد مغذی و سایر مواد مغذی کلیدی را نداشته باشد، می تواند منجر به تولید گلبول های قرمز کافی در بدن شود.
همچنین برخی افراد نمی توانند ویتامین B-12 را جذب کنند. این می تواند منجر به کم خونی ناشی از کمبود ویتامین شود که به آن کم خونی خطرناک نیز گفته می شود.
کم خونی التهاب. بیماری هایی که باعث التهاب مداوم می شوند می توانند بدن را از تولید گلبول های قرمز کافی باز دارند. به عنوان مثال می توان به سرطان، HIV/AIDS، آرتریت روماتوئید، بیماری کلیوی و بیماری کرون اشاره کرد.
کم‌خونی آپلاستیک. این کم خونی نادر و تهدید کننده زندگی زمانی رخ می دهد که بدن سلول های خونی جدید به اندازه کافی تولید نمی کند. علل کم خونی آپلاستیک عبارتند از عفونت ها، برخی داروها، بیماری های خود ایمنی و تماس با مواد شیمیایی سمی.
کم خونی های مرتبط با بیماری مغز استخوان. بیماری هایی مانند لوسمی و میلوفیبروز می توانند بر نحوه خون سازی مغز استخوان تأثیر بگذارند. اثرات این نوع بیماری ها از خفیف تا تهدید کننده زندگی متغیر است.
کم خونی های همولیتیک. این گروه از کم خونی ها ناشی از تخریب گلبول های قرمز خون سریعتر از مغز استخوان است که بتواند جایگزین آنها شود. برخی از بیماری های خونی سرعت تخریب گلبول های قرمز را افزایش می دهند. برخی از انواع کم خونی همولیتیک را می توان از طریق خانواده منتقل کرد که به آن ارثی می گویند.
کم خونی داسی شکل. این بیماری ارثی و گاهی جدی نوعی کم خونی همولیتیک است. یک هموگلوبین غیرمعمول گلبول های قرمز را به شکل هلالی غیرمعمول به نام داسی مجبور می کند. این سلول های خونی نامنظم خیلی زود می میرند. که باعث کمبود مداوم گلبول های قرمز خون می شود.
عوامل خطر
این عوامل می توانند خطر کم خونی را افزایش دهند:
رژیمی که مقدار کافی ویتامین و مواد معدنی خاص را ندارد. عدم دریافت کافی آهن، ویتامین B-12 و فولات خطر کم خونی را افزایش می دهد.
مشکلات روده کوچک. داشتن شرایطی که بر نحوه دریافت مواد مغذی روده کوچک تأثیر می گذارد، خطر کم خونی را افزایش می دهد. به عنوان مثال می توان به بیماری کرون و بیماری سلیاک اشاره کرد.
دوره های قاعدگی. به طور کلی، داشتن قاعدگی های سنگین می تواند خطر کم خونی ایجاد کند. پریود شدن باعث از بین رفتن گلبول های قرمز خون می شود.
بارداری. زنان بارداری که مولتی ویتامین حاوی اسید فولیک و آهن مصرف نمی کنند در معرض خطر کم خونی هستند.
شرایط مداوم که مزمن نامیده می شود. ابتلا به سرطان، نارسایی کلیه، دیابت یا بیماری مزمن دیگری خطر کم خونی بیماری مزمن را افزایش می دهد. این شرایط می تواند منجر به کم بودن گلبول های قرمز خون شود.
از دست دادن آهسته و مزمن خون از یک زخم یا منبع دیگر در بدن می تواند ذخایر آهن بدن را مصرف کند و منجر به کم خونی فقر آهن شود.
سابقه خانوادگی. داشتن یکی از اعضای خانواده مبتلا به نوعی کم خونی که کم خونی به آن ارثی می گویند، می تواند خطر کم خونی های ارثی مانند کم خونی داسی شکل را افزایش دهد.
عوامل دیگر. سابقه برخی عفونت‌ها، بیماری‌های خونی و شرایط خودایمنی خطر کم‌خونی را افزایش می‌دهد. نوشیدن بیش از حد الکل، قرار گرفتن در اطراف مواد شیمیایی سمی و مصرف برخی داروها می تواند بر ساخت گلبول های قرمز خون تأثیر بگذارد و منجر به کم خونی شود.
سن. افراد بالای 65 سال در معرض خطر کم خونی هستند.
عوارض
در صورت عدم درمان، کم خونی می تواند مشکلات سلامتی زیادی ایجاد کند، مانند:
خستگی شدید. کم خونی شدید می تواند انجام کارهای روزمره را غیرممکن کند.
عوارض بارداری. افراد باردار مبتلا به کم خونی ناشی از کمبود فولات ممکن است بیشتر در معرض عوارضی مانند زایمان زودرس باشند.
مشکلات قلبی. کم خونی می تواند منجر به ضربان قلب سریع یا نامنظم شود که به آن آریتمی می گویند. با کم خونی، قلب باید خون بیشتری پمپاژ کند تا اکسیژن بسیار کمی در خون جبران شود. این می تواند منجر به بزرگ شدن قلب یا نارسایی قلبی شود.
مرگ. برخی از کم خونی های ارثی، مانند کم خونی سلول داسی شکل، می تواند منجر به عوارض تهدید کننده زندگی شود. از دست دادن مقدار زیادی خون به سرعت باعث کم خونی شدید می شود و می تواند کشنده باشد.
جلوگیری
بسیاری از انواع کم خونی قابل پیشگیری نیستند. اما خوردن یک رژیم غذایی سالم ممکن است از کم خونی ناشی از فقر آهن و کم خونی ناشی از کمبود ویتامین جلوگیری کند. یک رژیم غذایی سالم شامل:
اهن. غذاهای غنی از آهن عبارتند از گوشت گاو و سایر گوشت ها، لوبیا، عدس، غلات غنی شده با آهن، سبزیجات با برگ سبز تیره و میوه های خشک.
فولات. این ماده مغذی و اسید فولیک ساخته دست بشر آن را می توان در میوه ها و آب میوه ها، سبزیجات با برگ سبز تیره، نخود سبز، لوبیا قرمز، بادام زمینی و محصولات غلات غنی شده مانند نان، غلات، پاستا و برنج یافت.
ویتامین B-12. غذاهای غنی از ویتامین B-12 شامل گوشت، محصولات لبنی و غلات غنی شده و محصولات سویا هستند.
C غذاهای غنی از ویتامین شامل مرکبات و آب میوه ها، فلفل، کلم بروکلی، گوجه فرنگی، خربزه و….. اینها همچنین به بدن در جذب آهن کمک می کنند.
اگر نگران دریافت ویتامین ها و مواد معدنی کافی از غذا هستید، از پزشک خود در مورد مصرف مولتی ویتامین سوال کنید